Enderun’da Spor: Bamyacılar ve Lahanacılar

Enderunlu Bamyacılar ile Lahanacılar takımlarının cirit oyunları

Enderun sistemi devletin üst düzey kadrolarını yetiştirirken teorik eğitimler ile birlikte, doğrudan devlet hayatına dair uygulamalar ile gerçek hayat bağlantısı kurmakta, sanat ve spor eğitimi de vermektedir.

Spor, Enderunluların bedeni gelişmeleri ile birlikte seçilen oyunlar bireysel ve takım halinde oynanabilmektedir. Takım halinde en çok tercih edilen oyun cündilik ve cirittir.

Cündilik ve ciritin geçmişi çok eski olmakla birlikte Enderunlular ve Osmanlı Devleti için farklı bir geleneği de sözkonusudur. Enderunlu Ata aktarımına göre I. Mehmed (Çelebi) devrinde Amasya Suluova’da yapılan oyunlar sırasında cündilerin iki takıma ayrıldığını; takımlardan Amasya tarafında olanlara BAMYACILAR, Merzifon tarafında olanlara LAHANACILAR dendiğini ifade etmektedir. Amasya’da başlayan bu gelenek yüzyıllarca Enderunlular tarafından takım adlarıyla birlikte -Lahanacılar, Bamyacılar- yaşatılmıştır.

Enderunlu cündilerin Kağıthane çayırında cirit müsabakaları.

Bamyacılar ve Lahanacılar takımlarının kuruluşunu Enderunlu Tayyarzade Ata şöyle anlatmaktadır: “Çelebi Sultân Mehmed Hân-ı ğâzî hazretleri Amasya hükümdârı oldukları zamân kendieri Merzifon’da ârâm ve Fâtih hazretlerinin pederleri olup ol vakit on dört on beş sinlerinde bulunan ebu’l-hayr Sultân Murâd Hân-ı Sânî-i Gâzî hazretlerini makarr-ı hükûmet-i hümâyûnları olan Amasya şehrine kâ’imakâm ta‘yîn buyurduklarından iki taraf dan icrâyı ‘adâ let ü ahkâm buyurulmakda iken devletin muhtâc olduğu süvârî ‘askeri talîmin! Tîmûr marekesinde görerek lüzûmum tasavvurla Amasya ve Merzifon ahâlîsinden dâ’irelerine mensûb efrâddan ikişer yüz süvârî bi’ttefrîk bu iki memleket arasındaki Suluova nâm fezâyı vesî‘u’lenhâda ta‘lîm-i çâpük-süvârî ve fenn-i fürûsiyyet olunmasını irâde buyurduklarından ve çünkü bu makûle-i ulûm u fünûnda ilerlemek tarîkinin biri de sebakdâşım fü-nûn u ma‘ârifde müsâbakatda istirkâb ve ana tefevvukla kâmyâb olmak yolında ikdâm itmek iddi‘â vü gayreti oldığından pâdişâh ve şehzâde hazerât-ı taraflarından tehiyye olunan süvârînin zikr olunan sâhada ta‘lîm itdikleri eşnâda kangı tarafın ta‘lîmi derece-i matlûba vâsıl oldığı istis’âline medâr olmak üzere her iki tarafın birer nâm ile yâd olunması lüzûmı derpîş olundukda ve çünkü Amasya arâzîsi bamya ve Merzifon lahana sebzesinin alâsını inbât itdiginden şehzâde hazretlerinin tarafı olan Amasya süvârîsine Bamyacı ye şehriyâr-ı celâdet-şi‘âr hazretlerinin tarafı olan Merzifon hayyâline Lahanacı ıtlâkı ol vakit tensîb ü tesmiye olunduğından ve bu rivâyete göre sarây-ı hümâyûn cündîlerinin peyrev ü pîşdârları bu suvârîler dimek olarak hikâye-i mesrûdeye nazaran bu nâmlar sarây-ı hümâyûn cündîlerine tâ ol vakit virilmiş oldığından Çelebi Sultân Mehmed Hân aşr-ı ‘âlîsi süvârîlik ve cündîligi ilerletmiş ve bunlardan pek çok fârisü’l-hay yetişerek cür’et ü mübâşeretleriyle pek çok işler görülmüşdür.

Aşağıda Topkapı Sarayı Arşivinde bulunan bir belgede (TS. MA. d, 4231) Enderunlu Bamyacılar ve Lahanacılar cündilerinin isimlerine ve oyunlardan sonra aldıkları ücretlerine yer verilmiştir.

BAMYACILAR VE LAHANACILAR

Bamyacı ve Lahanacı ismiyle iki gruba ayrılarak cirit oynayan ağaların isimleri ile bunlara verilen paralar.

Yıl 1799

Tertib-i Bamyacı Ağa kulları

Ali Paşalı Solak Hacı Ali AğaRagıb Paşalı Hacı Halil AğaKüçük Muhammed AğaBayezid oğlu Hüseyin AğaCündîbaşı Muhammed Ağa
Halil Paşalı Süleyman AğaSabık Şemdanî Ali AğaAbdullah Paşalı Hâliz Muhammed AğaKethüda oğlu Ahmed AğaBoşnak Hacı Mustafa Ağa
Çerkeşli Ahmed AğaVeli Paşalı Mustafa AğaBenli Ali AğaBağdadî Hacı Abdullah AğaMemiş Paşa Rahtvanı Muhammed Ağa
Zâimzâde Haşan AğaAli Paşalı Süleyman AğaRagıb Paşalı Süleyman AğaAli Pasa İbrikdarı Süleyman AğaKürd Hacı Muhammed Ağa
Ebû Lebûd Muhammed Ağa

Tertib-i Lahanacı Ağa Kulları

Morali Mustafa AğaAbaza Süleyman AğaAli Pasa Buhurdancısı Süleyman AğaErzurumlu İsmail AğaHacı Gavvas Muhammed Ağa
Ali Paşalı Salih AğaÜsküdarî Lek Ahmed AğaYahya Paşalı Yusuf Ağaİsmail Paşalı Mahmud AğaEdirneli Hacı Osman Ağa
Yeğen Paşalı Hasarı AğaPehlivan Haşan AğaCebhaneci Osman AğaErzurumlu Muhammed AğaSarı Ali Ağa
İhramî Hüseyin AğaKüçük cündî Yusuf AğaKüçük Mustafa AğaKüçük İsmail AğaYanlı Mustafa Ağa
İvaz Paşalı Lütfi Ağa
 
Elli beş nefer sadrazam cündîlerine altışardan zer-i mahbub-ı tam, Aded 330Yirmi yedi nefer Enderun ve alay çavuşlarına altışardan zer-i mahbub-ı nısfiyeyiAded  162  044 atdan düşen iki nefer cündîlere  206
Silahdâr ağa kulları yedinde Enderun iç ağalar kullarına nisar olunup buyurulan Para 500 kuruş
Enderunlu Cündilerden Bamyacılar ve Lahanacılar takımları olarak oynadıkları cirit oyunu sonrasında aldıkları ücretleri gösterir tablo. Topkapı Sarayı Arşivi