Değerli Okuyucu;
Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Zeka ve Yetenek Tanılama Rehberi adıyla yayına hazırlanan bu kitap iki ayrı çalışmanın bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur. I. Çalışma (TEDKİKAT-I RUHİYE REHBERİ) Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekaleti (Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından Darülfünun Tecrübi Ruhiyat (Uygulamalı Psikoloji) hocalarından ve geleceğin Talim Terbiye Kurulu üyesi Ali Haydar Bey’e hazırlatılarak 1924’te Maarif Vekaleti’nce ortaokul ve lise öğretmenlerinin öğrenci tanılamada kullanılmak üzere yayınlanmış bakanlığın resmi yayınıdır. II. Çalışma (TALEBE SİCİL DEFTERİ), yine Ali Haydar Bey tarafından hazırlanmış ve 1920 yılında Darülfünun Mektep Müzesi Müdürlüğü’nce yayınlanmıştır. Talebe Sicil Defteri, eğitim-öğretim süreçlerinde gözlemlere, somut ürün, eser, icad ve performansa dayalı olarak öğrencilerin yetenek, zeka, istidat, kabiliyet, temayül ve karakterlerine dair bulguların kaydedildiği öğrenci dosyasıdır. Dosya içeriğinde mevcut tabloların nasıl doldurulmasına gerektiğine dair Ali Haydar Bey’in açıklamaları da yer almaktadır. Çalışma 1920’de hazırlanmasına rağmen 1923 sonrasında Maarif Vekaletine bağlı tüm devlet lise ve ortaokullarında kullanılmaya devam etmiştir. Tedkikat-ı Ruhiye Rehberi; öğrencilerin yeteneklerini, zeka derecelerini, istidatlarını, kabiliyetlerini, özel yeteneklerini, yaratıcılıklarını, sanatsal eğilimlerini, ahlak ve karakterlerini tanımlamada; kuramsal ve teorik bilgiler ile birlikte tanılama uygulamalarının nasıl yapılacağına dair pratik bilgi ve yönlendirmeler içeren bir rehber kitaptır. 1924 yılından itibaren her iki belge ortaokul ve liselerde sınıf öğretmenlerince kullanılmaya başlanmıştır. Tedkikat-ı Ruhiye Rehberi’nin 1924 sonrasında herhangi bir baskısına rastlanılmamakla birlikte; Talebe Sicil Defteri, içerikte ve isimdeki bazı değişiklikler ile birlikte 90’lı yıllara kadar kullanımda kalmıştır. Ali Haydar TANER’in yayınladığı eserler arasında pek dikkat çekmeyen bu iki çalışma aslında pratikte Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı ortaokul ve liselerde en uzun ömürlü ve en yaygın kullanıma sahip çalışmalar arasında yer almaktadır.
Kitabımızda ayrıca Ali Haydar TANER’in biyografisine ve “Lise ve Orta Mekteplerde Talebe Sicil Defteri Tutmaya Mahsus TEDKİKAT-I RUHİYE REHBERİ” ve “Talebe Sicil Defteri” adlı çalışmaların incelemesine yer verilmiştir.
Ali Haydar Bey; Balkanların en çalkantılı döneminde Bulgaristan’ın Kızanlık kazasında orta halli bir ailenin çocuğu olarak doğmuştur. Aldığı eğitim, verdiği hizmetler ve ürettiği eserler ile eğitimin her kademesinde başarılarla dolu bir meslek hayatı sürmüş, emekliliğinden vefatına (1956) kadar eğitime dair eserler üretmeye devam etmiş, eğitim aşığı bir eğitim öncüsüdür.
Jena Üniversitesi’nde aldığı eğitim ile pedagoji, fenn-i terbiye (eğitim bilimleri), ruhiyat (psikoloji) alanlarına eğilmiştir. Darülfünun hocalığı yaptığı dönemde zeka, özel yetenek ve karakter eğitimine dair araştırmalara ağırlık vermiştir. Zeka ve yetenek tanılamalarına dair ilk eserleri de bu döneme aittir. Ali Haydar Bey, zeka testlerinin bilgi yoklaması olmaması gerektiğini vurgulamakta; bu nedenle zekanın, yeteneğin, kabiliyetin, istidadın özellikle özel kabiliyetlerin süreç tanılaması ile yapılmasını önermektedir. Söz konusu süreç tanılamasının da indi (sübjektif) kanaat ve yargılarla değil; somut bulgu, eser ve ürün odaklı yapılmasını bu konuda sicil defterine yazılan bulgu ve kanaatlerinde mutlaka bir ürün dosyasında tutulmasını önermektedir. Günümüzdeki rehberlik dosyalarından farklı olarak “talebe sicil dosyası”nda tanılamayı yapan öğretmenin bir sayfalık fotoğraflı biyografisine, mesleki çalışmalarına yer ayrılmış; bu sayfanın doldurulması da zorunlu tutulmuştur.
Zeka ve yeteneklerin tanılanması ile ilgili bölümde “yaratıcılık”a özel önem verilmiş; yaratıcılık ibda, icat ve keşif ile ilişkilendirilmiştir. Yaratıcılığın farklı alanlarda tezahürünü somut bulgulara dayandırmak için her bir alana özgü ürün değerlendirmesini önermiştir. Yine bu bölümde Ali Haydar Bey farklı özel yetenekler için eğitimin farklılaştırılmasını ve sanat dalları için genel eğitimden ayrı güzel sanatlar eğitimini önermektedir. Cumhuriyet dönemi eğitim tarihimizde ÖZEL YETENEK (hususi kabiliyet) terimini ilk kullanan eğitim bilimci Ali Haydar Bey olmuştur. Bu terim ilk kez bu eserde kullanılmıştır.
Eserin “karakter” ile ilgili bölümünde yazar kuram ve uygulamalara yer verdikten sonra karakterin bilgi ile ölçülemeyeceğini örneklerle açıklamaktadır. Karaktere etki eden faktörleri de ayrı ayrı açıklamaktadır.
Kitaba erişim için tıklayınız…
Lise ve Orta Mekteplerde Talebe Sicil Defteri Tutmaya Mahsus TEDKİKAT-I RUHİYE REHBERİ” ve “Talebe Sicil Defteri” adlı her iki eser bu çalışmada birinci baskılarına sadık kalınarak; önce Osmanlıca asılları, ardından günümüz alfabesi ile transkriptleri ve günümüz Türkçesine uyarlaması yapılmıştır. Uyarlama çalışmasında yine Ali Haydar Bey’in kullandığı son dönem eserlerindeki kelime, kavram ve terimlerden yararlanılmıştır. Günümüz Türkçesine uyarlama çalışması özellikle lisans öğrencileri ve tarih dışındaki alan öğretmenlerimiz için önerilmektedir. Alana dair araştırma yapan akademisyen, uzman ve araştırmacılar ile asıl kaynağa ulaşmak isteyen öğretmenlerimiz için transkript metni çalışmaya dahil edilmiştir. Transkript metninde de günümüz Türkçesine uyarlanan metinde de; Osmanlıca orijinal baskı metnin sayfa numaralandırmasına ve içerik düzenlenmesine karşılaştırmada kolaylık sağlaması için sadık kalınmıştır. İçindekiler kısmında üç sütunlu safya numarası her üç metne ulaşım için ayrı ayrı bağlantılanmıştır. Sayfa numaralarına tıklanarak aynı sayfanın üç ayrı versiyonuna da ulaşılabilmektedir.
Türkiye’de ortaokul ve lise öğrencilerinin zeka, kabiliyet, istidat, yetenek, özel yetenek, ahlak ve karakterlerinin tanılanması, raporlanması, dosyalanması ve eğitimine dair dönemin Milli Eğitim Bakanlığı (Maarif Nezareti)’ca Ali Haydar Bey’e hazırlatılan bu iki eseri araştırmacıların, uzmanların ve öğretmenlerin, hassaten psikolojik danışman ve rehber öğretmenlerimizin istifadesine sunmaktan onur duyarım.